Bas Jacobs • Dynamische typografie van social media tot besturingssystemen, van apps tot entertainment distributie platforms

Motion design en dynamische typografie, taal is vorm en altijd in beweging. Letterlijk. De evolutie van typografie wordt deskundig bestudeerd door typografen wereldwijd en in Nederland in het bijzonder door het ontwerpteam Underware. Samen met collega’s zocht Bas Jacobs naar een toekomstbestendige manier van schrijven en vond die in de dynamische technieken van animatie. Daaruit volgde het concept Grammato waar zij al voor werden bekroond met de German Design Award. Inmiddels zijn er al meerdere fonts beschikbaar binnen dit dynamische fontpakket. Een eerdere struin door de straten van Amsterdam leverde de gids Safari Typo Amsterdam, vandaag struinen we mee door zijn gedachten over dynamische, geanimeerde typografie.

Wordt het al geïntegreerd in software? Gebruiken we het al, misschien zonder dat we er erg in hebben?

Bij variabele lettervormen zit het dynamische ontwerp in het lettertype ingebouwd, maar het dient ook aangestuurd te worden door de software omgeving waarin het lettertype zich bevindt. Hierdoor is de toepassing afhankelijk van zowel letterontwerper als software ontwikkelaar. Die moeten beide een samenwerking aangaan. Dat vergt tijd, zeker omdat grammatografie voor softwareontwikkelaars iets volledigs nieuws is, zijn dit projecten van de lange adem. Maar het komt eraan. Uiteindelijk zullen eindgebruikers niet altijd merken dat fonts dynamisch zijn geworden. De iPhone maakt er bijvoorbeeld standaard al gebruik van, zonder dat de gebruiker dat in de gaten heeft.

Wat zijn de stappen die jullie moeten nemen om het groots in te zetten? Wat zijn de gedroomde applicaties waar je het zou willen zien verschijnen?

Mogelijke toepassingen zijn zeer divers, van social media tot besturingssystemen, van apps tot entertainment distributie platforms. De software van grote tech bedrijven is gebaseerd op oude, historische code. Onze uitdaging is om deze bedrijven zo ver te krijgen dat ze onze vooruitstrevende technologie inbouwen in hun oude software. Dat vergt tijd, zowel technisch als ook inhoudelijk, om alle geledingen binnen een groot bedrijf overtuigd te krijgen van iets volledigs nieuws. Bij kleine ontwikkelaars is het geen punt, individuen bouwen hun eigen omgeving en gaan er direct mee aan de slag.

Een van de dingen die we ons afvroegen tijdens de lancering van onze laatste letterfamilie, Plakato, is of niet elk lettertype standaard een play button zal hebben in de toekomst. Net zo vanzelfsprekend dat een letter vetter wordt met de B-button, zal hij afspelen met de play-button. Waarom niet? Maar goed, hoe lang heeft geduurd voordat de B-button een standaard conventie werd?

Ben je altijd geïnteresseerd geweest in beweging? Wanneer raakte je bewust van animatie?

Animatie heeft altijd een ondergeschikte rol gespeeld in ons werk, maar mede door mijn studie aan de University of Humberside in Hull, Engeland, heb ik wel een zwak voor animatie. Ik ging daar heen om me verder te verdiepen in Engelse typografie, maar de academie stond vooral bekend om hun ouderwetse stop-motion animatie opleiding. Denk aan Wallace & Gromit, dat soort werk. Vanwege hun focus op animatie was hun bibliotheek gevuld met enorme hoeveelheden VHS-banden met de meest uiteenlopende animaties vanuit de hele wereld (Wolfgang & Christoph Lauenstein, Susanne Franzel, Raimund Krumme, Gil Alkabetz). Bedenk dat halverwege de jaren 90 het internet nog niet echt bestond, dus alles wat ik daar zag was volledig nieuw voor me. Ik heb vele uren animatie tot me genomen, die ik nog steeds regelmatig bekijk. Doelloos. Voor de lol.

Hoe ervaar jij de geschiedenis van typografie en beweging, vind je al tekenen van beweging in bijvoorbeeld vroege handschriften?

Een handschrift is wezenlijk anders dan typografie. Een handschrift (chirografie) ontstaat altíj́d vanuit beweging. Bij typografie wordt geschreven met van tevoren ontworpen letters, en is er in principe juist géén beweging. Bij chirografie ontstaan de lettervormen pas tijdens het schrijven, en zijn ze altijd verschillend. Bij typografie zijn de lettervormen van tevoren gemaakt, en worden dezelfde vormen steeds herhaald. In dat opzicht kun je stellen dat lettervormen millennia lang dynamisch waren, totdat de typografie zijn intrede deed. Door de typografie zijn letters statisch geworden, en nu, na 5 eeuwen, worden ze eindelijk bevrijd van hun vaste, bevroren vormen doordat letter variabel zijn geworden.

Beide schrijfwijzes hebben hun voor- en nadelen. Het voordeel van chirografie is dat je eindeloos kan variëren in de vorm. Voordelen van typografie zijn bij de meesten wel bekend, zeker bij digitale tekst die op Unicode gebaseerd is: je kan copy-pasten, zoeken, automatisch vertalen, etc.

Bij chirografie is de lettervorm dynamisch, maar de tekst niet. Bij typografie is het precies andersom: de tekst is dynamisch, maar de lettervorm niet. Met grammatografie hebben we deze twee schrijfwijzes, chirografie & typografie, juist samengebracht en de kenmerken van beide gecombineerd. Én dynamische lettervormen, én dynamische tekst. Dus én de beweging met eindeloze variatie, maar ook alle voordelen van digitale tekst. Hierdoor is grammatografie dus niet beperkt tot één bepaalde app, maar werkt overal waar lettertypes ook werken.

Ik hou dit interview met jou als persoon, maar is Grammato een collectief idee ?

Alles wat ik doe is collectief. Onder de naam Underware werken Akiem Helmling, Sami Kortemäki en ik al ruim 20 jaar aan letter gerelateerde projecten. Onderscheid maken wie van ons wat uiteindelijk bijgedragen heeft aan een project is vaak onmogelijk, en net zo zinloos als individuele prijzen in de voetballerij. Voetbal is een teamsport, Underware ook.

Waren jullie al langer met dit onderzoek bezig, speelde de typografiegids over Amsterdam daarbij een rol?

De gids Safari Typo Amsterdam speelde geen enkele rol in de dynamische letters, deze publicatie kwam op verzoek van de Franse filmmaker Thomas Sipp tot stand.

Ons 25 jaar durende onderzoek naar variabele lettervormen is nieuw leven ingeblazen door de introductie van een nieuw font formaat in 2016, het Variable Font formaat, dat inmiddels door alle browsers ondersteund wordt en ook al benut wordt op je iPhone zonder dat je het in de gaten hebt.

Hebben jullie specifiek met motion designers gesproken over de ontwikkeling van grammato?

Jazeker. De vraag is: wie moet de beweging ontwerpen: de ontwerper van de letters, of de gebruiker van de letters (bijv. motion designers)? Samengevat vinden letterontwerpers dat letterontwerpers dat moeten doen, en gebruikers dat gebruikers dat moeten doen. Aangezien het nieuw is dat beweging ingesloten kan worden in een lettertype, zal het enige tijd duren voordat we weten wie er gelijk heeft, of dat beiden gelijk hebben omdat het één de ander niet uitsluit.

Hoe kunnen motion designers jullie product integreren in hun ontwerppraktijk?

Even contact opnemen: info@underware.nl

Voor motion designers kunnen er veel voordelen zitten aan dynamische letters, al is het maar voor een filmtitel. En wellicht is het niet zozeer een kwestie van een product integreren, maar ontwikkelen we samen met een motion designer op verzoek een specifiek ontwerp. We zijn meer samenwerkingspartner dan leverancier.

Lettertypes kunnen steeds meer bevatten in vergelijking met 30 jaar geleden, meer talen worden ondersteund, meerdere schriftsystemen, meer OpenType features, kleur, en nu dus ook dynamiek. De introductie van het Variable Font formaat in 2016 heeft hiervoor gezorgd. Hierdoor hoeven lettertypes niet langer statisch te zijn. Doordat dit font formaat op steeds meer plekken ondersteund wordt, kunnen dynamische fonts net zo gangbaar worden als statische fonts. Of wellicht spreken we in de toekomst niet meer over statische of dynamische fonts, maar gewoon over fonts.

Wordt grammatografie open source? Kun je nog spreken van één specifiek typefont als het zoveel in beweging is?

Grammatografie an sich kan niet open source zijn, net zo min als typografie an sich open source kan zijn. Daarnaast is Grammato patent-pending, dus zal pas over enige tijd duidelijk zijn hoe we hier mee verder gaan. Geïnteresseerden kunnen zich altijd melden bij ons. Zoals gezegd, wij zijn een samenwerkingspartner om gezamenlijk iets verder te ontwikkelen.

Uit jullie online presentaties op youtube en vimeo lijkt de tijd rijp voor een nieuw typografisch tijdperk. Zitten we er al in? Hoe zie jij dat?

Het effect van de trailers is lastig te meten voor ons. Maar we zien wel dat de boeken waarvan de trailers veel bekeken zijn, ook vaak de beter verkochte boeken zijn.