Bob Kommer Studio’s · Meer dan 70 jaar ervaring met audio voor animatie
Een interview met eigenaar en sound designer Jeroen Nadorp >>>
[leestijd 7 minuten] 
We kunnen hem met recht een top tool noemen, hij is één van dé animator’s go-to-guys wat betreft sound design, foley en audiomix, Jeroen Nadorp van Bob Kommer Studio’s. Vanuit een bedrijfspand aan de rand van Den Haag bedient hij vele producenten en individuele makers uit de Nederlandse animatiesector. Groot geworden uit een lange geschiedenis van audio voor film, reclames en Bob Kommer Studio’s is vaste audiostudio voor de vertalingen van de IMAX grootbeeldfilms die in Omniversum draaien. Jeroen werkt niet alleen als technicus en sound designer, maar schrijft ook handige software tools. Tijd om dit onderwerp eens samen met hem te bespreken.
Beste Jeroen, hoe diep zit animatie bij jou in de genen?
Nou, best wel diep eigenlijk. Ik ging vanaf ongeveer 8 jarige leeftijd al zo’n beetje elke schoolvakantie mee naar Bob Kommer Studio’s omdat mijn vader daar al sinds 1973 werkte. Zo heb ik begin jaren 80 kennis kunnen maken met het maken van geluid bij onder andere de eerste Paul Driessen films. Uiteraard vanaf de zijlijn, maar ik mocht wel helpen. Zo bediende ik de effectapparatuur (galm/echo) omdat er toen nog geen vorm van automatisering was. En ik plakte op een Steenbeck montagetafel restantjes perfo-geluidsband weer tot een geheel om als opvul te gebruiken. En verder keek en luisterde ik dus heel veel mee.
[het interview gaat verder onder deze oude clip met een muziekopname waar Jeroen, toen nog samen met zijn vader Ronald Nadorp, aan het werk is]Herinner je een eerste kennismaking met animatie uit je jeugd?
Tja, dat is toch wel Bambi geweest en dan helemaal de bosbrand scene natuurlijk, en The Snowman heeft ook wel indruk gemaakt, zeker met die mooie muziek erbij. Maar qua sound design waren het toch wel de oude Star Wars films die de meeste indruk hebben gemaakt.
Kun je kort wat vertellen over de geschiedenis van Bob Kommer Studio’s?
Meneer Kommer is begonnen als fotograaf en eigenlijk door zijn opdrachtgevers het filmvak ingeduwd met 16mm (en later 35mm) als enige medium in die tijd. Voor hem was geluid altijd erg belangrijk en zo bouwde hij ook een complete geluidsstudio. In eerste instantie voor eigen producties, maar na verloop van tijd ook facilitair voor andere klanten. Hij was ook een soort zondagsuitvinder, dus het verzinnen en bouwen van handige unieke ‘features’ was toen ook al een uniek ‘Bob Kommer’ fenomeen. De studio bestaat al sinds 1953 en is dus de oudste nog-steeds-onder-dezelfde-naam-opererende film-geluidsstudio in Nederland.
Heb je nog beschikking over oude opnameprocedures en ben je thuis in het gebruik en digitaliseren van archief?
Dat hebben we nog wel heel lang gedaan, maar dat kwam steeds minder vaak voor en toen we in 2011 gingen verhuizen hebben we besloten alle oude perfo filmgeluidsrecorders niet mee te nemen. Het onderhoud en de ruimte die het innam woog niet op tegen het aantal keren dat we het nodig hadden.
[het interview gaat verder onder deze video waarin je een oude 35mm perfo filmgeluidsrecorders aan het werk ziet]Kun je het moment herinneren dat je voor het eerst achter de knoppen zat en de verantwoordelijkheid kreeg voor een productie?
Nog wel een beetje. Ik werk al vanaf het begin met Pro Tools (en daarvoor met Pro-Deck en Pro-Edit, zoals het toen heette), maar dat was toen nog wel behelpen. De set die ik in 1994 gebruikte kon 16 sporen audio weergeven over maximaal 8 outputs. Video-weergave ging nog met een gekoppelde Betacam machine of een postzegel formaat Quicktime filmpje. En qua DSP audioprocessing moest je met allerlei beperkingen rekening houden. Je huidige smart-phone is al vele malen krachtiger. Dus het was wel pionieren. Leuk, maar ook wel spannend.
Hoeveel mensen werken er nu bij jullie? Hoe verdelen jullie de taken?
We hebben een heel ‘grote’ naam, maar in de dagelijkse praktijk zijn we eigenlijk maar met z’n tweeën. Maar we hebben een goede doorontwikkelde workflow, waardoor we heel snel en efficient veel producties kunnen handlen. Wat betreft het verdelen van taken, dan ben ik zo veel mogelijk bezig met sound design, foley en mix. Mijn collega Robin is meer van de planning, casting, opnames en ook wel eens muziek-compositie.
Wanneer stap jij meestal in het maakproces?
Wat wij doen is audio-POST-productie….dus we zitten aan het einde van het gehele traject. Is het beeld klaar, dan komt het geluid. Maar soms zitten we ook al aan het begin. Zo hebben we voor de animatieserie’s ‘Kop op’ en ‘Anansi’ eerst de stemmen opgenomen. Toen is er lange tijd geanimeerd en nu komt het pas terug voor de gehele geluidsafwerking. Ook bij technisch ingewikkelde producties (zoals VR) zitten we vaak ook al in het begin om de tafel om alles goed af te stemmen.
[het interview gaat verder onder deze clip over een handige tool]Is het werken voor films, series, reclame of interactie heel verschillend? Wat zijn de meest opvallende overeenkomsten en verschillen ?
Vooral het verschil in lengte kan toch wel effect hebben op de manier van aanpak. Een film kan in totale lengte net zo lang zijn als een serie, maar het is toch fijn om ze één voor één af te kunnen ronden. Terwijl bij een lange film blijf je maar met die ene film bezig. En ‘even’ nog een keertje doorkijken is dan gelijk weer een lange zit. Ook het overzicht van een lange film qua dynamiek en intensiteit van het geluid is lastiger.
Qua concentratie zit je bij een 20sec commercial vaak op de milliseconde te ‘neuzelen’. Een stemopname kan dan gauw een uur of langer in beslag nemen. Maar relatief gezien kun je natuurlijk niet zo lang doen over een stemopname voor een documentaire of lange animatie serie. Je moet dan sneller knopen kunnen en durven doorhakken.
Een opvallende opdracht op jullie site zijn de Loeki shorts van Geesink Studio. Waren jullie ook betrokken bij de originele ‘Loeki filmpjes’?
Nee, wij zijn nu pas bij de nieuwe Loeki’s om de hoek komen kijken. Patrick Raats (één van de animators) en Louise Geesink (de ‘moeder’ van Loeki) kende ik al uit de Woezel en Pip tijd. Wat wel heel leuk is, is dat we de echte oude stemopnames van Loeki gebruiken. Het stemgeluid van Joop Geesink (de bedenker van Loeki) is zo herkenbaar voor wie Loeki kent, dat is niet te ‘faken’.
Toch hebben we voor de nieuwe verhaaltjes soms nieuwe stemgeluiden nodig. Ik probeer dan zelf zo dicht mogelijk bij het stemgeluid te komen, en door de EQ te matchen, te pitchen en soms een klein stukje uit een echte Loeki opname te gebruiken krijgen we het toch geloofwaardig. Dus Loeki is tegenwoordig soms voor een deel mijn stem.
[het interview gaat verder onder deze clip met daarin de herintroductie van Loekie de Leeuw]Is de aanpak nu heel anders dan vroeger? Wat verschilt er?
Vooral de technische onbeperktheden en enorme snelheid van werken zijn anders dan vroeger. Maar het inhoudelijk nadenken over stemmen, muziek en geluidseffecten is eigenlijk nog steeds wel het zelfde. Een kloppend geheel en iets moois neerzetten, daar gaat het altijd om. Er wordt nu veel meer en sneller geproduceerd dan vroeger, dus wij moeten ook sneller werken omdat de deadlines ook steeds krapper worden.
Wat is voor jou verder nog een heel memorabele samenwerking m.b.t. animatie?
Toen ik in 1996 voor het eerst het ‘echte’ werk ging doen kon ik gelijk aan de slag met de Britse animatieserie ‘Animal Shelf’. Deze deden we samen met Pedri. Zoals ik al aangaf had ik in die tijd maar 16 sporen tot mijn beschikking, dus je moest slim te werk gaan. En mijn eerste Paul Driessen, Børge Ring, en Gerrit van Dijk films waren natuurlijk ook wel even spannend. Met geluid dat op 16mm of 35mm film terecht moest komen.
[het interview gaat verder onder deze korte film van Paul Driessen met geluid van Bob Kommer Sound]Het maken van foley geluid gaat vaak gepaard met gebruik van bijzondere objecten. Kun je er een paar uitlichten die je altijd wel kunt gebruiken?
Ha ha….nou we hebben een reputatie met ‘Macaroni’ voor natte vieze geluiden. Maar we gebruiken eigenlijk alles wat maar los of vast zit. We hebben natuurlijk een aparte Foley ‘stage’ met bakken met onder andere zand, stenen, gras. En een enorme kastenwand met andere gesorteerde voorwerpen. Maar ik loop ook vaak rond met een portable microfoon om voorwerpen in het pand of buiten op te nemen.
Nou een paar leuke dan…..ik gebruik vaak rubber schoonmaakhandschoenen. Daar maak ik de ‘flap flap’ voetstappen van Guusje (de eend van Loeki) bijvoorbeeld mee. Koffie poedermelk is een mooie vervangen van sneeuw. Post-it papiertjes kun je leuke snelle vogelvleugeltjes mee maken……en de rest blijft geheim 🙂
[de tekst gaat verder onder deze video met een voorbeeld hoe foley werkt]Je schrijft zelf ook software tools om het leven voor jezelf en jullie klanten gemakkelijker te maken, kun je er een paar uitlichten?
Ja, net als dat de studio vroeger zelf unieke hardware bouwde, doen we dat nu in software vorm. Dat is inmiddels al zo uitgebreid dat ik daar zonder moeite een hele reeks aan artikelen over zou kunnen schrijven. Maar in vogelvlucht hebben we onze eigen sound-library software ontwikkeld, een tool voor het visualiseren van geluids-panning over het beeld, een tool om beeld-bewegingen visueel te maken in onze tijdlijn, een tool om scene lassen zichtbaar te maken, een tool om het verschil tussen twee videos zichtbaar te maken, een video en audio encoding cluster, tools voor voice-over teksten en nasynchronisatie opnames, audio loudness normalisatie en conversie, software om audio en video snel te combineren, een in-house online upload/review/download platform, …. en zelfs software voor het genereren van semi-automatische foley.
Maar ook macro touchpads, thumbnail navigatie, logging, backup, archivering, project-mamagement, relatiebeheer en facturatie software. En alles heeft allemaal inter-applicatie en inter-workstation koppelingen.
Hoe zit het met de toekomst van het vak? Wat heb je zien veranderen in het maakproces, waar gaat het volgens jou naar toe en hoe bereid je je daar op voor?
Zoals ik net al aangaf proberen we zelf ook nieuwe mogelijkheden te ontwikkelen en zo zelf de toekomst een beetje te bepalen, maar de commerciele software pakketten zullen zeker richting Artificial Intelligence gaan. Spraaksynthese en -herkenning is natuurlijk al iets wat er is en steeds beter zal worden. Daaraan zou je dan weer een spraak-verstaanbaarheids analyse en verbetering kunnen koppelen. Zelf ben ik aan het testen of het mogelijk is om face recognition te combineren valt met automatische link-rechts panning. Maar ik geloof toch nog niet dat het hele creatieve proces door software uitgevoerd kan worden. Je hebt dan te maken met persoonlijke smaak en visie.
[het interview gaat verder onder deze video over ‘visual panning’]Als laatste, wat kun je geinteresseerden adviseren voor ze met een productie bij jou aansluiten?
Technisch gezien is wel het wel fijn om elk soort geluid op z’n eigen spoor te ontvangen. Klinkt vanzelfsprekend, maar ik krijg toch best vaak nog OMF/AAF files waarbij stem, muziek en effecten kris kras door elkaar staan om een lekker compacte tijdlijn te hebben op het scherm.
Inhoudelijk gezien….denk al van te voren na over geluid en houd er ook rekening mee. Ik merk best vaak dat een animator een voice-over een beetje opschuift om het gelijk te leggen met het beeld, terwijl er soms een langere pauze nodig is om muziek en geluidseffecten een kans te geven. En ook om de boodschap tot tot de luisteraar te laten doordringen. Bedenk dat daar tijd voor nodig is.
Het is dus prima om al zelf wat geluid in je tijdlijn geplaatst te hebben. We kunnen het dan altijd aanvullen of vervangen, maar dan heb je wel al rekening gehouden dat er iets van geluid zit.
Probeer ook verhaal-technisch rekening te houden met dingen die leuk zijn qua geluid. Denk ook goed na of je uberhaupt wel of niet muziek nodig hebt. Het is te vanzelfsprekend om altijd maar voor stem+muziek+effecten te gaan. Soms zijn muziek of juist geluidseffecten juist te veel. En heb je wel een stem nodig? Audio moet aanvullen, duidelijk en mooi zijn … en niet afleidend.
Dankjewel voor je tijd en inzichten!
Graag gedaan!
Er staan nog een paar leuke links onder deze foto met een opname van flipper foley.
Bob Kommer Studio’s
Een lang en gezellig interview met Jeroen in de studio van MAFCAST
• • •
Dit artikel werd gebracht in samenwerking met Bob Kommer Sound Studio’s
Heb je zelf een idee voor een artikel? Bekijk de mogelijkheden en stel ons je vraag.
• • •
Vond je dit een fijn artikel? Overweeg een donatie en help ons mooie verhalen uit de animatiecommunity te brengen.